Koronavirüs Aşısı İçin Farklı Yaklaşımlar

Koronavürüs sürecinde bilim insanları, bir kısmı tıbbi kullanım için daha önceden onaylanmış, bir kısmı da onaylanmamış birçok farklı teknik ile eşzamanlı olarak 100’den fazla koronavirüs aşısı geliştirme çalışmakta.

Bu aşıların çoğu virüsü kaplayan ve insan hücrelerini istila etmesine yardımcı olan başak proteinlerini (spike proteins) hedef almakta. Bu sayede bağışıklık sistemi başak proteinlerine yapışan ve virüsü durduran antikorların geliştirebilmesi hedeflenmekte. Geliştirilen bu aşılar farklı tiplerde olabilmekte. Şimdi bu aşı tiplerini tanıyalım.

Tam Virüs Aşıları

Tam virüs aşıları; ısı, kimyasallar veya radyasyon kullanılarak tamamen yok edilen tam virüs parçacığını kullanır.

İnaktive ve Canlı Zayıflatılmış Aşılar

Günümüzde kullanılan çoğu aşı, hastalığa neden olamayan bir virüsün inaktive edilmiş veya zayıflamış bir formunu içerir. Bağışıklık hücreleri bunlarla karşılaştığında antikor üretmeye başlar. Bu aşıları yapmak virüsleri çoğaltmak anlamına gelir. Grip aşıları tipik olarak tavuk yumurtası içinde ve diğer aşılar yüzen hücrelerle dolu tanklarda yetiştirilir. Bunların üretim süresi belli sayıda aşı için aylar alabilir.

Örnek: İnfluenza, suçiçeği, kızamık, kabakulak ve kızamıkçık için geleneksel aşıların hepsi bu kategoriye girer.

Genetik Aşılar

Koronavirüsün genetik kodunun bir kısmını kullanan aşılar.

DNA Aşıları

DNA aşılarında viral bir protein oluşturmak için virüse genetik talimatlar verilir. Protein daha sonra antikor yapmak için bağışıklık sistemini uyarabilir ve koronavirüse karşı savunma mekanizması oluşması sağlanabilir. Hücrelere bir mühendislik DNA dairesi verilir. Hücreler viral geni okur, haberci RNA adı verilen bir molekülde bir kopya oluşturur ve daha sonra viral proteinleri birleştirmek için mRNA’yı kullanır.

Örnek: DNA aşıları, atlarda köpek melanomu ve West Nile virüsü gibi veteriner vakaları için onaylanmıştır. İnsanlarda kullanım için onaylanmış DNA aşıları yoktur, ancak araştırmacılar Zika ve grip gibi hastalıklar için etkili olup olmadıklarını görmek için denemeler yapmakta.

RNA Aşıları

Bazı araştırmacılar DNA yerine haberci RNA’yı hücrelere vermek istemekte. RNA hücrelere verildikten sonra, hücreler mRNA’yı okur ve bir bağışıklık tepkisini provoke eden başak proteinleri yapar. Biyoteknoloji şirketi Moderna geçtiğimiz günlerde sekiz gönüllü ile koronavirüse karşı umut verici erken sonuçlar veren küçük bir güvenlik denemesini tamamladı. Hem RNA hem de DNA aşıları geleneksel yöntemlerden daha hızlı üretilebilir.

Örnek: Onaylanmış RNA aşıları yoktur, ancak bunlar MERS ve diğer hastalıklar için klinik çalışmalardadır.

Viral Vektör Aşıları

Koronavirüs genlerini hücrelere vermek için virüs kullanan aşılar.

Adenovirüs veya Diğer Virüsleri Kullanan Aşılar

Virüsler hücrelere girmede çok iyidir. 1990’lardan bu yana araştırmacılar, genleri hücrelere insanlara hastalıklara karşı aşılamak için nasıl kullanacaklarını araştırmakta. Çalışmalar sonucunda koronavirüs aşısı oluşturmak için, başak protein genini adenovirüs adı verilen bir virüse eklenebildi. “Adenovirüs hücrelere kayar ve geni boşaltır. Adenovirüsün kendi genlerinden biri eksik olduğu için replike olamaz ve bu nedenle güvenlidir.”

Örnek: Hayvanları kuduza ve distemere karşı aşılamak için çeşitli virüs vektör aşıları kullanılır. Johnson & Johnson, H.I.V. ve bir adenovirüs kullanılarak Ebola aşını geliştirdi. Her ikisinin de insanlarda güvenli olduğu kanıtlandı, şuan etkinlik deneme çalışmaları yapılmakta.

Protein Bazlı Aşılar

Bir koronavirüs proteini veya bir protein parçası kullanan aşılar.

Virüs Benzeri Parçacık Aşıları

Bazı aşılar, viral protein parçaları içeren parçacıklardır. Hastalığa neden olamazlar çünkü gerçek virüs değildirler, ancak yine de bağışıklık sistemine koronavirüs proteinlerinin nasıl göründüğünü gösterebilirler.

Örnek: HPV aşısı bu kategoriye girer.

Rekombinant Aşılar

Maya veya diğer hücreler, bir virüsün genini taşımak ve daha sonra hasat edilmek ve bir aşıya koymak için viral proteinleri yaymak üzere tasarlanabilir. Bu tasarımdaki bir koronavirüs aşısı, tüm başak proteinlerini veya küçük protein parçalarını içerecektir.

Örnek:  Bu kategori zona ve hepatit B için bazı aşılar içerir.

Kaynak: World Health Organization, National Institute of Allergy and Infectious Diseases, National Center for Biotechnology Information, NEJM